Van Marina naar Muiden
Communist Body - Capitalist Body (1979, 50 minuten)
In het Stedelijk Museum Amsterdam is momenteel de overzichtstentoonstelling van performancekunstenaar Marina Abramović te zien. Geboren in het voormalige Joegoslavië verhuisde ze in 1976 naar Amsterdam. Ze woonde er tot 2002, eerst aan de Zoutkeetsgracht 116/118, later aan de Binnenkant. Op de tentoonstelling is onder andere Communist Body - Capitalist Body te zien, een performance uit 1979 die plaatsvond in het huis van Abramović en haar toenmalige partner Ulay aan de Zoutkeetsgracht.
Er staan twee tafels. Op de ene tafel staat onder andere Duitse champagne en kaviaar. Op de andere tafel staat onder meer Russische champagne en kaviaar. Op een derde tafel liggen twee geboortecertificaten. Marina is geboren op 30 november 1946 te Belgrado/Joegoslavië. Haar certificaat draagt een overheidsstempel met een communistische ster. Ulay is geboren op 30 november 1943 te Solingen/Duitsland. Zijn certificaat draagt een overheidsstempel met een swastika. Achter de tafels ligt een matras met daarop een wit laken en een rode deken. Elf gasten zijn uitgenodigd om rond kwart voor twaalf 's nachts langs te komen.
Op de tentoonstelling is het vervolg van de performance te zien op de video die boven de matras wordt afgespeeld.
Deze performance was voor mij de aanleiding om eens op de Zoutkeetsgracht te gaan kijken. Tussen alle nieuwbouw staan de pakhuizen waar Abramovic en Ulay woonden er nog. Maar zoutketen – waar de in de 17e-eeuw aangelegde gracht naar is genoemd – zijn er niet meer te vinden.
De zoutproductie begon hier toen in de 17e-eeuw de stad werd uitgebreid (de derde uitleg tussen 1613 en 1625). Smerige industrie verhuisde naar de randen van de stad. Twee eeuwen lang waren er rond de Zoutkeetsgracht scheepswerven, kleine industrieën en pakhuizen. En er werd zout aangevoerd en verwerkt. Aan het eind van de 19e-eeuw viel de bedrijvigheid stil. De schepen werden te groot voor dit havengebied.
Jacob Olie, 1861.
Zoutziederij
Voor een nog zichtbare Amsterdamse herinnering aan de handel in zout moeten we naar het Singel. De naam van het kantoor van de zoutziederij verwijst naar de Amsterdamse burgemeester en reder Reynier Pauw (1564-1636). Pauw was een machtige man. Hij was onder andere bewindhebber bij en een grote investeerder in de VOC en maakte deel uit van de rechtbank die raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt ter dood veroordeelde. Als reder handelde hij onder meer in zout dat van Portugal naar de Oostzee verscheept werd.
Wanneer hij precies zijn eerste zoutziederij begon heb ik niet kunnen achterhalen, maar het was in ieder geval voordat de aanleg van de derde uitleg gereed was. Pauw begon namelijk zijn zoutziederij in Muiden en had daar in 1623 al vijf zoutpannen. De pannen hadden een doorsnede van zes à zeven meter en een diepte van 30 centimeter. Het pekelwater werd aan de kook gebracht door er turf onder te stoken. Het water verdampte en het zout bleef achter en werd vervolgens gedroogd.
Reinier Pauw verkocht na een aantal jaren zijn zoutbedrijf, maar zijn naam bleef verbonden aan het bedrijf. Ook toen in 1838 zoutziederij De Pauw in handen kwam van de familie Bouvy. Deze familie kocht Singel 259 aan als kantoorpand.
De fabriek bleef in Muiden. Bouvy moderniseerde het bedrijf regelmatig. In 1933 werd bijvoorbeeld een 18 meter hoge fabriek met een indampingsinstallatie gebouwd. Deze produceerde 7000 ton zuiver en fijn zout per jaar. Bouvy introduceerde vervolgens met veel succes kleine zoutbusjes met strooizout.
Op de afbeelding van het busje staat een pauw.
Daarnaast bleven de traditionele zoutpannen in gebruik omdat er ook nog altijd vraag was naar het grovere zout.
In respectievelijk 1869 en 1911 werden bij Delden en Boekelo grote zoutlagen aangetroffen, die werden geëxploiteerd door Koninklijke Zout Organon. Organon nam in de loop van de 20e-eeuw alle zoutbedrijven in Nederland over. Als laatste werd in 1968 ook Bouvy Zout opgeslokt en de productie in Muiden werd op 1 januari 1969 gestaakt.
Noten:
De tentoonstelling van Marina Abramović in het Stedelijk Museum Amsterdam is nog tot 14 juli te zien.
Voor een biografie van Reinier Pauw zie: Menno Witteveen: Reinier Pauw en Amsterdam (1564-1636). De macht van een man en een stad. Boom, 2022.
Bronnen:
Stedelijk Museum Amsterdam
Marina Abramović & Frank Uwe Laysiepen, Ulay/Abramovic. Performances 1976-1988, Eindhoven (Stedelijk Van Abbemuseum) 1997.
Wikipedia: Pauw, Bouvy
Wikipedia: Bouvy Zout
Beeldbank Amsterdam
https://www.historischekringbussum.nl/images/Krant/Bussums_Historie_2020_12_30KL.pdf