March 26, 2021

Amerikaans ijs 

In het begin van de 20e eeuw groeide, mede omdat het maken en bewaren ervan makkelijker was geworden, de populariteit van consumptie-ijs. Naast het ambachtelijk ijs, gemaakt door banketbakkers en vervolgens ook door de Italiaanse ijsmakers die naar Nederland kwamen, werd ook het fabrieksijs populair. De eerste Amsterdamse ijsfabriek was gevestigd in het pand van de in 1876 opgerichte Amsterdamsche Melkinrichting op Prinsengracht 739-741. Na een fusie met enkele andere melkinrichtingen ontstond de Vereenigde Amsterdamsche Melkinrichtingen, oftewel VAMI. In 1923 werd begonnen met de fabricage van VAMI-ijs. Het werd gemaakt met Amerikaans materiaal en volgens Amerikaans recept. De ijsfabriek stond bekend als de modernste van Europa. 

De consumptie van ijs had vanaf 1920 in de Verenigde Staten een enorme vlucht genomen. Het werd het Amerikaanse ‘comfort food’ toen met de zogeheten drooglegging alcohol werd verboden.
IJs verving de drank, hoewel er ook creatief werd omgegaan met de clandestiene verwerking van alcohol in ijs. 

De auto’s om VAMI-ijs te vervoeren en de VAMI-ijskarren kon je overal in Amsterdam zien. En in de Kalverstraat op nr. 171 was er de VAMI-lunchroom waar je poffertjes kon eten met ijs toe.

Na de 2e wereldoorlog werd VAMI overgenomen door Albert Heijn. Albert Heijn verkocht de ijsfabriek in 1962 aan Unilever en de fabriek aan Prinsengracht 739-741 werd opgedoekt.  De lunchroom in de Kalverstraat sloot in 1978. Van de mooie gevel in de Kalverstraat is niets meer over. Maar de gevel van de ijsfabriek aan de Prinsengracht is bewaard gebleven. En ook de twee ernaast gelegen voormalige pakhuizen (met tuitgevel) van VAMI staan er nog.

 

Het pand in neo-renaissancestijl is in 1885 ontworpen door architect Eduard Cuypers. De top is uitbundig versierd, en heeft een erker en een torentje. Boven de ingang is een fries van beeldhouwer Emil Van de Bossche waarop de melkproductie is afgebeeld.


Noot: Eduard Cuypers en Emil Van den Bossche kwamen uit dezelfde kring van architecten en beeldhouwers als de bouwers van het hoekpand Leidsestraat - Keizersgracht, waar ik eerder over schreef. Dat is ook te zien.

 

Historische foto’s: archief Albert Heijn