January 9, 2021

Hélène Mercier

Hélène Mercier, geboren in 1839, was een invloedrijke publiciste over wat in de tweede helft van de negentiende eeuw de ‘Sociale Quaestie’ of het ‘Arbeiderdersvraagstuk’ werd genoemd. Zij publiceerde in 1870 haar eerste artikel, waarin zij betoogde dat burgermeisjes werden opgevoed tot ‘beuzeling en tijdverspilling’. Zij pleitte voor beter onderwijs en een zinvol maatschappelijke leven voor vrouwen. Bijvoorbeeld in het sociaal werk, dat volgens haar uitermate geschikt was voor vrouwen. Zij zelf had in de ‘sociale quaestie’ een terrein gevonden waaraan ze zich de rest van haar leven zou wijden. Ze was onder andere een vaste medewerker van het Sociaal Weekblad, dat een belangrijke spreekbuis was van sociaal bewogen liberalen. Maar het bleef niet bij woorden alleen. 

Wonen en voeding

Hélène Mercier was goed bevriend met Aletta Jacobs, Nederlands’ eerste vrouwelijke arts, die een armenpraktijk in Amsterdam had. Ze heeft onder andere een aantal jaren gratis spreekuur gehouden in twee kamers die ze huurde van een weduwe in de Jordanese Tichelstraat. Naar aanleiding van de verhalen die Aletta Jacobs over haar werk vertelde, besloot Hélène Mercier Aletta te vergezellen door de achterbuurten van Amsterdam, waaronder de Jordaan. Haar verzamelde artikelen over deze tochten zijn uitgegeven als boek met als titel ‘Over arbeiderswoningen’. Dat boek heeft een belangrijke impuls gegeven aan de filantropische woningbouw, de voorloper van wat we nu sociale woningbouw noemen. Samen met gelijkgestemden, waaronder Chris Janssen, wiens familie de belangrijkste financier zou worden, richtte zij de Bouwonderneming Jordaan op, die betaalbare arbeiderswoningen bouwde.
 
Ook nam Hélène Mercier het initiatief voor de oprichting van de eerste volkskeuken in de Amsterdamse Jordaan, bedoeld om een voedzame warme maaltijd te verstrekken tegen een betaalbare prijs. De volkskeuken was gevestigd op Laurierstraat nr. 246. Aletta Jacobs heeft in een poging om ook een bijdrage te leveren er ooit gortesoep gekookt, die echter door de kok werd afgewezen, omdat het de eters teveel aan gevangeniseten zou doen denken.  

Woningen van Bouwonderneming Jordaan aan de Lindengracht


Sociaal werk


Toen Pieter Wilhelm Janssen (de vader van Chris) besloot een deel van zijn vermogen aan een goed doel in Amsterdam te besteden, werd Hélène Mercier geraadpleegd. Zij had inmiddels verschillende artikelen geschreven over het Engelse Toynbeewerk dat door volksopvoeding klassenverschillen wilde verkleinen. Het contact leidde tot de oprichting van Ons Huis in de Rozenstraat (1892), waar cursussen, voordrachten en clubs werden georganiseerd voor kinderen, vrouwen en mannen uit de Jordaan. De doelgroep werd omschreven als de ‘verbeterbaar geachte arbeiders'.

Toen in 2018 in het voormalige Ons Huis gebouw een hotel werd gevestigd kreeg het de naam Hotel Mercier. 

Hélène Mercier was een voorbeeld voor en mentor van een volgende generatie vrouwen, zoals Marie Muller-Lulofs.  Marie ontwikkelde tal van sociale activiteiten, waaronder de oprichting van Nederlands eerste ‘Opleidingsinrichting voor Socialen Arbeid’ (nu studierichting Sociaal Werk). Hélène Mercier zat in het bestuur en de eerste lessen van de opleiding vonden in 1899 plaats in Ons Huis. Met de oprichting van de school moest ’schromelijke dilettantisme’ plaats maken voor ‘scientific philantropy’. Het meest bekend is de school geworden als Sociale Academie De Karthuizer die vanaf 1957 tot in de jaren tachtig huisde aan het Karthuizersplantsoen. Nu zijn er appartementen in het gebouw.